اصول لفظی عدمیاصول لفظی عدمی به اصول رافعِ شکّ در مطابقت اراده استعمالی با ظهور کلام اطلاق می‌شود. ۱ - انواع اصول لفظیاصول لفظی دو گونه است: ۱. اصول لفظی وجودی ، مثل: اصالت عموم ، اصالت حقیقت و اصالت ظهور ؛ ۲. اصول لفظی عدمی، مثل: اصالت عدم قرینه ، اصالت عدم تقیید و اصالت عدم تخصیص . ۲ - منشأ شک در ظاهر کلام متکلممنشا شک در این که گوینده، خلاف ظاهر کلام خود را اراده کرده است یا نه، دو چیز است: ا) شک در مطابقت اراده استعمالی با ظهور کلام، از آن رو که استعمال مجازی احتمال داده می‌شود؛ ب) شک در مطابقت اصل ظهور با اراده جدی ، و در حقیقت ، شک در مطابقت اراده استعمالی با اراده جدی با قطع به تطابق اراده استعمالی و ظهور. برای رفع شک ناشی از مطابقت اراده استعمالی با ظهور کلام، باید به اصول عدمی هم چون: اصالت عدم قرینه، اصالت عدم تقیید و اصالت عدم تخصیص، تمسک نمود؛ یعنی اصل آن است که قرینه‌ای بر خلاف ظاهر نیست و تقیید و تخصیصی وجود ندارد و اراده استعمالی، مطابق ظهور است. و برای رفع شک در مطابقت اصل ظهور با اراده جدی، باید به اصول لفظی وجودی از قبیل: اصالت حقیقت، اصالت عموم و اصالت اطلاق ، تمسک نمود. ۳ - رجوع اصول وجودی به عدمیدر مورد رجوع اصول وجودی به عدمی و یا به عکس، اختلاف است: مرحوم « مظفر » به نقل از « شیخ اعظم (رحمه الله)» می‌گوید: اصول لفظی وجودی به اصل واحدی که عدمی است رجوع می‌کند، و آن اصالت عدم قرینه است؛ یعنی اصل، عدم وجود قرینه بر تخصیص، تقیید و مجاز در کلام است. اما مرحوم « آخوند خراسانی » می‌گوید: همه اصول وجودی به اصالت ظهور برگشت می‌کند و اصالت عدم قرینه هم از باب تمسک به اصالت ظهور حجیت دارد، زیرا عقلا به ظاهر کلام عمل می‌کنند و به احتمال وجود قرینه بر خلاف آن، اعتنا نمی‌کنند. مرحوم «مظفر» می‌گوید: حق این است که اصالت عدم قرینه، اصل مستقلی نیست تا نزاع شود که آیا اصالت ظهور به آن بر می‌گردد یا آن به اصالت ظهور. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۱۷، برگرفته از مقاله «اصول لفظی عدمی». |